مقدمه

هدف از هر برنامه آموزشی ارتقای سواد است و تعاریف سواد نیز در طول زمان تغییر نموده است. سواد به توانایی تشخیص، تفسیر، آفرینندگی، ارتباط برقرارنمودن و جمع‌نمودن مواد نوشته‌شده یا چاپی اشاره دارد که با محتواهای متنوع مربوط می­شود. بیانیه رسمی یونسکو در راستای دهه سواد سازمان ملل متحد، برداشت جدیدی از سواد را مطرح کرد. در این بیانیه، سواد چندگانه و چندبُعدی مورد توجه قرار گرفت [1]. سواد اطلاعاتی مجموعه‌ای از توانمند­ی‌ها است که مستلزم آن است افراد دریابند که چه موقع به اطلاعات نیاز دارند و توانایی مکان‌یابی، ارزیابی و به‌کارگیری موثر اطلاعات مورد نیاز را داشته باشند. یکی از پذیرفته‌ترین و قدیمی‌ترین تعاریف از سواد اطلاعاتی در دنیا، تعریفی است که انجمن کتابخانه آمریکا در سال 1989 ارایه کرده است. افراد دارای سواد اطلاعاتی می‌توانند اطلاعات را تشخیص ‌دهند، قادر به دسترسی به اطلاعات هستند، اطلاعات را به‌طور موثر ارزش‌یابی می‌کنند، به‌طور خلاقانه‌ای از اطلاعات استفاده می‌کنند و فراگیران مستقلی هستند که خود را در مسئولیت‌های اجتماعی فعال نشان می‌دهند [2].

سواد اطلاعاتی به‌عنوان توشه‌ای ضروری برای گام‌نهادن در وادی عصر اطلاعات، به مجموعه توانمندی‌هایی اطلاق می‌شود که افراد به کمک آن می‌توانند تشخیص دهند که چه موقع به اطلاعات نیاز دارند و به جایابی، ارزیابی و استفاده موثر از اطلاعات مورد نیاز مبادرت ورزند. افراد باسواد اطلاعاتی کسانی هستند که آموخته‌اند چگونه یاد بگیرند، زیرا می‌دانند که اطلاعات چگونه سازمان‌دهی می‌شود و چگونه می‌توان اطلاعات را یافت و چگونه می‌توان به‌شیوه‌ای از اطلاعات استفاده کرد که دیگران نیز بتوانند از آنان بیاموزند. این افراد، همواره برای یادگیری مادام‌العمر مهیا هستند [3].

انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌ای و تحقیقاتی نیز در زمینه سواد اطلاعاتی قایل به پنج معیار عمده است. به تعبیر این انجمن، قابلیت‌های سواد اطلاعاتی مشتمل بر پنج استاندارد و 22 شاخص عملکردی است. این استانداردها بر نیازهای دانشجویان آموزش عالی در همه سطوح متمرکز شده است. استانداردهای سواد اطلاعاتی عبارتند از:

استاندارد اول) دانشجوی باسواد اطلاعاتی، ماهیت و گستره اطلاعات مورد نیاز را تشخیص می‌دهد.

استاندارد دوم) دانشجوی باسواد اطلاعاتی، به‌شکل موثر و کارآمد به اطلاعات مورد نیاز دست پیدا می‌کند.

استاندارد سوم) دانشجوی باسواد اطلاعاتی، اطلاعات و مآخذ آن را به‌صورت منتقدانه ارزیابی و اطلاعات انتخاب‌شده را بر مبنای دانش و نظام ارزشی خود تلفیق می‌کند.

استاندارد چهارم) دانشجوی باسواد اطلاعاتی به‌صورت انفرادی یا به‌عنوان عضوی از یک گروه، اطلاعات را برای انجام یک مقصود خاص، به‌صورت موثر مورد استفاده قرار می‌دهد.

استاندارد پنجم) دانشجوی باسواد اطلاعاتی، بسیاری از موضوعات اقتصادی، حقوقی و اجتماعی مربوط به استفاده از اطلاعات را درک و با رعایت اصول اخلاقی و قانونی به اطلاعات دسترسی می‌یابد و از آنها استفاده می‌کند [4].

امروزه، وجود رایانه‌ها و منابع الکترونیکی و استفاده از آنها توسط کاربران کتابخانه‌ها، باعث شده سواد اطلاعاتی را سواد اطلاعاتی دیجیتالی نیز بنامند. سواد اطلاعاتی دیجیتالی توانایی ارزیابی، مکان‌یابی، ترکیب و استفاده بهینه از اطلاعات و شبکه‌های ارتباطی و منابع الکترونیکی است [5].

برخورداری از سواد اطلاعاتی دیجیتالی به افراد کمک می‌کند تا از اطلاعات به‌طور موثر استفاده کنند و به‌دنبال جست‌وجو، ارزش‌یابی و تولید اطلاعات باشند. منابع اطلاعاتی اینترنت که شامل پایگاه‌های اطلاعاتی، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها هستند، محیطی را فراهم می‌کنند که پژوهش آزاد و باز را تقویت می‌کند و به‌عنوان تسهیل‌کننده برای تفسیر و تلفیق و کاربرد دانش در تمام زمینه‌های یادگیری به‌کار می‌رود. بنابراین در این شرایط، سواد و مهارت‌های اطلاعاتی مفهومی فراتر از آن چیزی است که مهارت‌های کتابخانه‌ای نامیده می‌شود و بیشتر روی مکان‌یابی و دسترسی به اطلاعات تاکید می‌کند. همچنین این مفهوم، فراتر از مهارت‌های مکانیکی است که با مفهوم سواد فناوری اطلاعات همایند شود [6].

پژوهش‌های زیادی در زمینه سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان صورت گرفته است، اما به بررسی سواد اطلاعاتی در یک محیط آموزش از دور بسیار کم توجه شده است. پژوهشی در مورد سواد اطلاعاتی توسط رئیس و همکاران انجام شده است. این پژوهش با توجه به اهمیتی که سواد اطلاعاتی در پیش‌برد آموزش، پژوهش و یادگیری دارد صورت گرفت و به سنجش میزان سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی پرداخت. نتایج نشان داد که دانشجویان مورد پژوهش، مجهز به مهارت‌های سواد اطلاعاتی نیستند [7]. شریف مقدم و ملکیان فرد در تحقیقی اظهار می‌دارند که آموزش مجازی کاربران و ارتقای سواد اطلاعاتی آنان از موضوع‌های مهم و اساسی در بسیاری از کتابخانه‌های دانشگاهی است که باید به آن توجه خاصی کرد. آموزش مجازی کاربران به فناوری خاصی نظیر پست الکترونیکی، گروه‌های مباحثه، گفتگو و آموزش‌های پیوسته روی وب مجهز است که آموختن آن، به‌منظور برقراری ارتباط بین کاربران و کتابداران ضروری است. امروزه در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا، آموزش مجازی کاربران کتابخانه برای جستجو و دست‌یابی به اطلاعات در دست اجرا است [8].

بوچانان و همکاران تلاش کردند تا استاندارد‌های سواد اطلاعاتی را در محیط مجازی وارد کنند و در نتیجه یک واحد درسی آموزشی سواد اطلاعاتی به‌صورت چندرسانه‌ای، مناسب دوره‌های تحصیلات تکمیلی در محیط مجازی تدوین کردند. بوچانان و همکاران این تجربه را به‌شکل یک الگو ارایه داده‌اند که در آن کتابداران و استادان برای اطمینان از اینکه دانشجویانی که آموزش آنها به‌صورت مجازی و از راه دور است سواد اطلاعاتی لازم را دارند، با یکدیگر همکاری می‌کنند [9].

سان در تحقیقی با نام سواد اطلاعاتی در آموزش عالی چین به ایجاد آموزش سواد اطلاعاتی در قالب آموزش‌های چندرسانه‌ای برای دانشجویان از راه دور در دانشگاه‌های چین اشاره کرده است. وی اشاره می‌کند که این امر، فرصت خودآموزی را برای دانشجویان فراهم می‌کند و کتابخانه‌ها از این نوع آموزش‌ها نتایج بسیار خوبی گرفته‌اند. کتابخانه دانشگاه استنفورد برنامه بسیار مفیدی را برای آموزش مجازی سواد اطلاعاتی ارایه داده است. این برنامه یک خودآموز تعاملی است. این برنامه آموزشی از سال 2004 آغاز به کار کرد و در سال 2005 با ایجاد تغییرات کلی به‌روزآوری شد [10].

در تحقیقی با استفاده از استاندارد‌های سواد اطلاعاتی به بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی دانشجویان آموزش‌های مجازی دانشگاه شیراز پرداختند. نتایج در این تحقیق نشان داد که وضعیت سواد اطلاعاتی این دانشجویان در سطح مطلوبی قرار ندارد. همچنین در این تحقیق به راهکار‌هایی نظیر ایجاد آموزش مجازی سواد اطلاعاتی و افزودن آموزش سواد اطلاعاتی به‌عنوان درسی پایه برای دانشجویان مجازی اشاره شده است [11].

با توجه به مشخصه‌های یادگیری الکترونیکی، یادگیرنده این سیستم آموزشی باید خودرهبر و مستقل باشد تا بتواند از امکانات این سیستم بهره بگیرد. در فرآیند‌های یادگیری الکترونیکی، مسئولیت برنامه زمان‌بندی بر عهده خود یادگیرنده است و یادگیرنده، زمان و مکان یادگیری خود را کنترل می‌کند [12، 13]. با توجه به تاثیری که سواد اطلاعاتی بر افزایش مهارت‌های یادگیری مادام‌العمر دارد، می­توان گفت یادگیرنده الکترونیکی نیاز بیشتری به مهارت‌های سواد اطلاعاتی دارد. همان طور که پوزیفرو [14] و پاول و همکاران [15] بیان کردند، دوره‌های آموزش از راه دور مستلزم سطح بالایی از مشارکت همکلاسی‌ها و گروه‌های کاری است که نیازمند به خودرهبری و فعال‌بودن یادگیرندگان الکترونیکی در فرآیند یادگیری است، زیرا بخشی از یادگیری به‌صورت یادگیری مستقل و فردی صورت می‌گیرد. ضرورت آموزش مهارت‌های سواد اطلاعاتی در محیط‌های آموزش از راه دور، مهم‌تر از آموزش مرسوم است. ون‌دی‌ورد بیان می‌کند در حالی که در گذشته، دانشجویان برای انجام تکالیف پژوهشی می‌بایست به کتابخانه رجوع می­کردند، دانشجویان امروزی در خانه و با استفاده از محیط‌های آن‌لاین که برایشان راحت‌تر و آشنا‌تر است کار می‌کنند [16]. فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، علاوه بر اینکه فرآیند یاددهی- یادگیری را آسان می‌کنند و شرایط را برای تفکر انتقادی فراهم می‌نمایند، امکان کار گروهی و تشریک مساعی و دسترسی فوری به مواد آموزشی و بانک‌های اطلاعاتی را نیز فراهم می‌آورند و از طریق پست الکترونیکی، مباحثه شاخه‌ای، ارسال تکالیف از طرف دانشجو به استاد، برگزاری امتحانات و ارزیابی از طریق رایانه، محیط یادگیری تعاملی میان دانشجویان و نیز میان مدرسان و دانشجویان ایجاد می‌شود [17].

با توجه به مطالب ارایه‌شده، هدف این پژوهش بررسی میزان سواد اطلاعاتی دانشجویان آموزش از دور دوره‌های تحصیلات تکمیلی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران بود.

ابزار و روش‌ها

این پژوهش توصیفی- پیمایشی در کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل در نیم‌سال دوم سال تحصیلی 94-1393 در دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران از طریق آموزش از دور (450 نفر)، انجام شد. حداقل حجم نمونه براساس فرمول کوکران 181 نفر برآورد و نمونه‌گیری با روش طبقه‌ای متناسب انجام شد.

ابزار پژوهش، پرسش‌نامه سواد اطلاعاتی بر مبنای استانداردهای پنج‌گانه انجمن کتابخانه‌های دانشگاهی و تحقیقاتی بود [18]. سئوالات این پرسش‌نامه در قالب 49 گویه به بررسی مولفه‌ها یا استانداردهای سواد اطلاعاتی می‌پردازد. پرسش‌نامه مورد نظر در قالب 49 گویه به‌شیوه عینی در زیر پنج استاندارد، حاوی 8 سئوال مربوط به استاندارد اول، 12 سئوال مربوط به استاندارد دوم، 8 سئوال مربوط به استاندارد سوم، 11 سئوال مربوط به استاندارد چهارم و 10 سئوال مربوط به استاندارد پنجم است. برای نمره‌گذاری پرسش‌نامه، به هر پاسخ درست سئوال‌های با یک گزینه صحیح، نمره یک و به سئوال‌های با چند گزینه صحیح نمره 3 داده شده است. بنابراین با توجه به تعداد سئوال‌های پرسش‌نامه و گزینه‌های صحیح مربوط به آن، نمره استاندارد اول 13 و نقطه 50درصدی آن 5/6، نمره استاندارد دوم 15 و نقطه 50درصدی آن 5/7، نمره استاندارد سوم 16 و نقطه 50درصدی آن 8، نمره استاندارد چهارم 14 و نقطه 50درصدی آن 7 و نمره استاندارد پنجم 12 و نقطه 50درصدی آن نیز 6 به‌دست آمده است. همچنین نمره کل برای یک دانشجوی با سواد اطلاعاتی 70 و نقطه 50درصدی آن 35 به‌دست آمد. با استفاده از آلفای کرونباخ، ضریب پایایی پرسش‌نامه 78/0 محاسبه شد. روایی این پرسش‌نامه نیز با استفاده از روایی صوری با نظر متخصصان به‌دست آمد.

با کسب مجوز از مرکز آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه تهران، لینک پرسش‌نامه آن‌لاین در سایت اصلی مرکز آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه تهران قرار داده شد و دانشجویان آموزش از دور نسبت به ارسال پرسش‌نامه اقدام و داده‌ها گردآوری شد. برای رعایت اخلاق پژوهش، به واحد‌های مورد پژوهش در مورد محرمانه‌بودن اطلاعات اطمینان داده شد.

برای توصیف نمونه از شاخص‌های آمار توصیفی (فراوانی، میانگین، انحراف‌معیار و درصد) و آمار استنباطی (Tاستودنت تک‌گروهی) استفاده شد و تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS 18 انجام شد.

یافته‌ها

101 نفر (56٪) از دانشجویان مرد و 80 نفر (44٪) زن بودند. کلیه نمونه آماری در رشته کارشناسی‌ارشد کارآفرینی در قالب آموزش از دور مشغول به تحصیل بودند.

در میان مولفه‌های سواد اطلاعاتی، مولفه‌های تعیین ماهیت اطلاعات و درک موارد حقوقی و اقتصادی اطلاعات در وضعیت نامطلوب، مولفه‌های دسترسی موثر به اطلاعات و ارزیابی نقادانه اطلاعات در سطح نسبتاً مطلوب و مولفه کاربرد هدفمند اطلاعات در سطح مطلوب قرار داشت (05/0p<). همچنین اختلاف میانگین کل مهارت‌های سواد اطلاعاتی دانشجویان آموزش از دور دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران نیز معنی‌دار بود (05/0p<) و در سطح نسبتاً مطلوب ارزیابی شد (جدول 1).

بحث

نتایج تحقیق حاضر نشان داد که مهارت‌های سواد اطلاعاتی با توجه به نمره‌های به‌دست‌آمده و اطلاعات فوق در سطح نسبتاً مطلوب قرار دارد. مشاهده شد که دانشجویان در استاندارد چهارم (کاربرد هدفمند اطلاعات) و استاندارد دوم (توانایی دسترسی موثر به اطلاعات)، بامهارت‌تر هستند. این نتیجه­گیری توسط عالیشان کرمی و همکاران نیز به‌دست آمد [18]. مطالعات دیگر در این زمینه نیز به نتیجه مشابهی دست یافته‌اند [19]. بالابودن نسبی نمرات دانشجویان در استاندارد دوم شاید به‌دلیل ضرورت استفاده از منابع الکترونیکی و اینترنتی به‌منظور دست‌یابی به اطلاعات روزآمد و گسترده و در عین حال رایگان باشد. در این راستا نتایج تحقیق قاسمی و همکاران نیز نشان داد که نمرات کسب‌شده دانشجویان تحصیلات تکمیلی چهار دانشگاه فردوسی، تهران، شیراز و شهیدچمران از نظر وضعیت سواد اطلاعاتی در سطح قابل قبول قرار دارد و بین دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و رشته‌های دیگر تفاوت معنی‌دار مشاهده می‌شود [20]. همچنین یافته‌های این تحقیق در زمینه پایین‌بودن نمره مولفه توانایی درک موارد حقوقی و اقتصادی کاربرد اطلاعات (استاندارد پنجم)، یافته‌های محققان دیگر مانند؛ عالیشان کرمی و همکاران [18]، قاسمی [20] و عبدالهی و جوکار [18] را در این زمینه تایید می‌کند. به‌نظر می‌رسد این وضعیت، معلولی از عدم عضویت ایران در پیمان‌های بین‌المللی حق مولف یا محدودیت دسترسی پژوهشگران ایرانی به منابع علمی باشد.

پایین‌بودن نمرات دانشجویان در مولفه توانایی تعیین وسعت و ماهیت اطلاعات نشان‌دهنده این مهم است که دانشجویان در درک و تشخیص نیازهای اطلاعاتی خود، در تنظیم مساله پژوهش و سئوالات آن و همچنین تشخیص منابع اطلاعاتی مشکل دارند. یافته‌های این پژوهش نیز نشان داد که وضعیت دانشجویان در تشخیص نیازهای اطلاعاتی خود، تشخیص منابع اطلاعاتی و تنظیم مساله پژوهش مناسب نیست. برای مثال، بخش عمده­ای از دانشجویان در خصوص تعیین بهترین گزینه برای کمک در خصوص تحدید موضوع پژوهش، همکلاسی‌هایشان را به استاد یا مسئول میز کتب مرجع ارجح دانسته‌اند. برگزاری کارگاه‌های توجیهی و دوره‌های آموزشی لازمه برای بهبود وضعیت توانایی تعیین وسعت و ماهیت اطلاعات از آن رو ضروری است که این مهارت به‌عنوان مهارت اولیه در زمینه تشخیص و به‌کارگیری مناسب اطلاعات است. فیست به بررسی میزان سواد اطلاعاتی در گروه‌های مختلف دانشجویان تحصیلات تکمیلی پرداخت. نتایج تحقیقات وی نشان داد که اکثر دانشجویان توانایی بالایی در تعیین وسعت و ماهیت اطلاعات خود نداشتند. توانایی آنها در سازمان‌دهی و بازیابی اطلاعات کم بود و سواد اطلاعاتی آنها در حد مطلوبی نبود [21]. سیمنز معتقد است که دانشجویان سال اول دید و درک روشنی از اطلاعات مفید و نحوه دست‌یابی به آن ندارند [22]. فلسپهر در تحقیقی با عنوان آموزش سواد اطلاعاتی در دانشگاه، نمونه‌ای شامل دو گروه از دانشجویان سال اول را انتخاب کرد و پژوهشی روی آنان انجام داد. وی به این نتیجه رسید که گرچه دانشجویان مورد مطالعه از سواد رایانه‌ای مناسبی برخوردارند، ولی به‌طور یقین کاملاً باسواد اطلاعاتی نیستند [23].

در مجموع و با توجه به مبانی پژوهشی و نتایج به‌دست‌آمده، می‌توان اذعان داشت که یافته‌های این پژوهش با یافته‌های پژوهش‌های قاسمی [20]، پندپذیر و چشمه‌سهرابی [24]، اعظمی و صالحی‌نیا [25]، طیب‌نیا [26] و قاسمی [27] که وضعیت سواد اطلاعاتی دانشجویان را در سطح قابل قبول (متوسط) و بالاتر از آن ارزیابی کرده‌اند، همراستا است. دانشجویان سال آخر کارشناسی دانشگاه علم و صنعت ایران در تشخیص نیاز به اطلاعات در سطحی پایین‌تر از حد متوسط قرار دارند، اما از نظر مهارت‌های دست‌یابی، ارزیابی و استفاده از اطلاعات و همچنین آشنایی با مسایل حقوقی اطلاعات در سطحی بالاتر از متوسط قرار دارد [28]. بین رشته‌های مختلف تحصیلی دانشجویان دانشگاه الزهرا از نظر سواد اطلاعاتی اختلاف معنی‌داری وجود دارد [25]. سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی بالاتر از حد متوسط است [26]. همچنین نتایج تحقیقات قاسمی [27]، میرزاصفی و همکاران [29] و حضرتی و همکاران [30] با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد.

با توجه به ویژگی‌های جهان امروز، تقویت مهارت‌های سواد اطلاعاتی در فرآیند‌های آموزش از دور از اهمیت و ضرورت ویژه‌ای برخوردار است. این ویژگی‌ها شامل؛ رشد تصاعدی دانش، تولید حجم عظیم اطلاعات بدون کیفیت و اعتبار مناسب گسترش کاربرد اینترنت، شکل‌های اشتراک‌گذاری و انتقال اطلاعات، تغییر فرآیند آموزشی به فرآیند یاددهی- یادگیری، رواج فزاینده فرهنگ دیجیتال و لزوم داشتن دیدگاه‌های جهانی و ارتباط با فرهنگ‌های مختلف هستند. همچنین با توجه به تفاوت‌هایی که یادگیری الکترونیکی با‌ آموزش مرسوم دارد می‌توان بیشتر به اهمیت و ضرورت توجه به سواد اطلاعاتی در این روش آموزشی اشاره داشت. این تفاوت‌ها عبارتند از؛ جدایی یادگیرنده از یاددهنده، تعهدات شغلی و خانوادگی، دسترسی حضوری محدود به کتابخانه‌های سنتی و افراد متخصص، کنترل فرآیند یادگیری توسط خود یادگیرنده و نوع تعامل فناوری- محتوی در یادگیری. با توجه به اصل استقلال در یادگیری الکترونیکی، یادگیرنده الکترونیکی باید نیاز‌های اطلاعاتی خود را تشخیص دهد و بعد از ارزیابی و گزینش، آنها را پردازش نموده و با دانش قبلی خود تلفیق سازد. همچنین یادگیرنده الکترونیکی باید بتواند با عوامل دیگر فرآیند آموزشی تعامل برقرار کند، به‌ویژه با جهان دانش که خارج از کلاس درس است. اگر سواد اطلاعاتی را چتری بدانیم که دربرگیرنده انواع دیگر سواد‌ها از جمله سواد رسانه‌ای و سواد فناوری اطلاعات است، می‌توان گفت با مهارت‌های سواد اطلاعاتی این مانع یادگیری به فرصت تبدیل می‌شود و کارکرد مهارت‌های سواد اطلاعاتی در یادگیری الکترونیکی به‌وضوح نمایان می‌شود.

از محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به غیرحضوری‌بودن دوره‌های آموزشی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران و عدم دسترسی کامل به دانشجویان برای گردآوری داده‌ها، تاثیر متغیرهای مداخله‌گر در خلال تکمیل پرسش‌نامه‌ها توسط دانشجویان (قطع‌شدن اینترنت در تکمیل پرسش‌نامه‌های آن‌لاین) و تعداد بالای سئوالات پرسش‌نامه اشاره کرد. سواد اطلاعاتی به‌عنوان ابزار دست‌یابی به دانش و اطلاعات، در شناخت فرصت‌ها و بهره‌گیری از آنها، به دانشجویان رشته‌های گوناگون علمی کمک شایانی می‌کند. با توجه به نتایج تحقیق و سطح متوسط دانشجویان در زمینه سواد اطلاعاتی و با توجه به بررسی پیشینه و نتایج تحقیق که نشانگر تاثیر مثبت سواد اطلاعاتی بر پیشرفت‌های تحصیلی و یادگیری بوده است، پیشنهاد می‌شود ارایه درس سواد اطلاعاتی به‌عنوان یکی از پیش‌نیازهای اساسی تحقیق و پژوهش برای همه رشته‌های علوم پزشکی و غیرپزشکی یک ضرورت اساسی در نظر گرفته شود و تحقیقات گسترده‌ای برای سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان رشته‌های مختلف علوم پزشکی انجام گیرد. در سال‌های اخیر درس‌های مرتبط با سواد اطلاعاتی برای بعضی از رشته‌های دانشگاهی از سوی شورای برنامه‌ریزی درسی وزارت بهداشت به‌صورت اختیاری و جبرانی پیشنهاد شده که نویدبخش شرایط بهتر در گستره وسیعی از رشته‌هاست و گنجاندن درسی تحت عنوان سیستم‌های اطلاعاتی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته‌های پرستاری، ژنتیک، بیوشیمی و رادیولوژی نشانی از توجه مسئولان به این امر است. از جمله تهدید‌ها در زمینه سواد اطلاعاتی در حوزه‌های پزشکی، می‌توان به بی‌ثباتی در وضعیت دسترسی به منابع دیجیتال و تغییر در سیاست‌های تامین منابع اشاره کرد. هرساله دسترسی به منابع به‌ویژه منابع دیجیتال دستخوش تغییرات قابل ملاحظه‌ای می‌شود. پیشنهاد می‌شود که در راستای اهداف آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، دانشجویان در شروع کلاس‌ها یا در ابتدای ترم تحصیلی، کارگاه آموزشی آشنایی با کتابخانه و منابع دیجیتال را سپری کنند. همچنین مدیران، طراحان و برنامه‌ریزان آموزشی در سطح تعیین اهداف و محتوای آموزشی و انتخاب روش‌های تدریس برای دانشجویان آموزش از دور به تقویت مهارت‌های سواد اطلاعاتی توجه نمایند و برنامه‌ریزی‌های درسی مناسب انجام دهند. محققان نیز در زمینه کاربرد این مهارت‌ها در محیط‌های آموزش از دور و حضوری، تحقیقات و پژوهش ‌های گسترده‌تری انجام دهند.

نتیجه‌گیری

مهارت‌های سواد اطلاعاتی دانشجویان آموزش از دور دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در سطح نسبتاً مطلوب قرار دارد.

تشکر و قدردانی: تیم تحقیقاتی بر خود لازم می‌داند تا از مرکز آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه تهران که در طول مدت این تحقیق با ارایه اطلاعات درست یاری نمودند، کمال تشکر و قدردانی را نماید.

تاییدیه اخلاقی: به واحد‌های مورد پژوهش در مورد محرمانه‌بودن اطلاعات اطمینان داده شده است.

تعارض منافع: : موردی از طرف نویسندگان گزارش نشده است.

منابع مالی: این مقاله از رساله دکتری برنامه‌ریزی آموزش از دور به شماره 1418/32/ص (مصوب 15/10/1393 در گروه آموزشی) اقتباس و منتشر شده و منابع مالی آن توسط نویسنده مسئول تامین شده است.